Być może to szlachetna matrona, która została chrześcijanką, ofiarowała tę katakumbę Kościołowi. Wśród licznych pięknych przedstawień malarskich znajduje się najstarsza Madonna z Dzieciątkiem

przez Talię Casu

FPoza Porta Salaria Nova, około trzech mil na ulicy o tej samej nazwie, znajduje się katakumba Pryscylli, jeden z największych kompleksów kultowych i grobowych wspólnoty chrześcijańskiej Rzymu w pierwszych wiekach. Prawdopodobnie to właśnie Priscilla przekazała gminie chrześcijańskiej teren, na którym powstał cmentarz naziemny i podziemny.

W najstarszym sektorze odnaleziono inskrypcję (III w.) wzmiankującą o Kobieta Priscilla Clarissima (o puella) razem z A Manius Acilius clarissimus vir. Motto nie pozwala zidentyfikować zawartej w inskrypcji Pryscylli jako tej, od której wziął swoją nazwę cmentarz, pozwala jednak postawić hipotezę o istnieniu związku pomiędzy Pryscyllą a rodu Acilia. Do tego prowadzą także liczne epigrafy (II-III w.) obecne na tym terenie rodu Acilia, zeznając, że rodzina z pewnością posiadała majątek wzdłuż Via Salaria. Tam gens sięga czasów konsula Aciliusa Glabrio (91 rne)  który według Kasjusza Dionu i Swetoniusza został potępiony przez Domicjana (81-96) za trzymanie się „nowych teorii”, co miało wskazywać na tych, którzy przyjęli wiarę chrześcijańską.

Najstarsza atestacja cmentarza znajduje się w r Depozyt martyrum: 10 lipca wspominamy umiera natalis (dzień narodzin do nieba) braci Felicji i Filippo, ponieśli męczeńską śmierć wraz z pięcioma innymi braćmi i ich matką. Tam Depozyt episkoporum 15 stycznia upamiętnia papieża Marcelina (296-304), a 31 grudnia papieża Sylwestra (314-335), któremu poświęcono znajdującą się na powierzchni cmentarza i obecnie odbudowaną bazylikę. Ze względu na dużą liczbę pochowanych tu męczenników nazwano nekropolię Regina katakumbarum.

Katakumby wywodzą się z pięciu niezależnych hipogei, każda o własnej skali: centralny piaskowiec, hipogeum Heliodora, rejon kryptoportyk, hipogeum Adama i Ewy, hipogeum Acilii. Można wyróżnić dwa główne poziomy z nieregularnymi chodnikami, częściowo pochodzenia hydraulicznego, a częściowo pucolany, które od końca II w. służyły celom grobowym; badania przeprowadzone na cegłach zamykających nisze wykazały znaczną obecność stempli z czasów cesarza Karakalli (211-217).

Z historycznego i monumentalnego punktu widzenia katakumba Pryscylli jest jednym z najbogatszych kompleksów wczesnego chrześcijaństwa. Piękne dokumenty obrazkowe, niedawno poddane dwudziestoletniej renowacji, tworzą szereg przedstawień, które prezentują się jako summa sztuki wczesnochrześcijańskiej dla tematów nieodłącznie związanych z biegiem życia, zarówno rodzinnego, jak i zawodowego, a także poruszają temat dzieciństwa Zbawiciela, temat dość rzadki, sięgający narracji Starego Testamentu i symbolicznej epoki ikonografii wczesnochrześcijańskiej.

Wśród tych cennych dokumentów możemy wymienić te, które pozwala nam obserwować zarezerwowana dla pielgrzymów trasa zwiedzania. W sercu pierwszego hipogeum, w centralnym piaskowcu, znajduje się duża nisza z Laktany Panny i prorok wskazujący gwiazdę: podczas niedawnej renowacji przeanalizowano także różne fazy malarskie i udało nam się ustalić datowanie na lata 230–240 tego, co uważa się za najstarsze przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem. Opis cennego fresku znajduje się w naszym pierwszym artykule poświęconym tematyce Bożego Narodzenia (Święta Krucjata, 1/2022, s. 16-17).

Wokół regionu Arenario znajduje się również kabina zwana „della Velata”. Luneta na tylnej ścianie przedstawia najważniejsze momenty z życia młodej kobiety, z pewnością zmarłej, która została tam umieszczona: ślub, narodziny dziecka i śmierć, którą reprezentuje wizerunek osoby modlącej się z zakrytą głową , który wyróżnia się w centrum fresku. Na bocznych ścianach znajdują się starotestamentowe sceny trzech młodzieńców w piecu i ofiara Izaaka. Na sklepieniu kabiny prorok Jonasz odrzucony przez pistrice (mitologiczny potwór morski), a pośrodku Dobry Pasterz z owcami na ramionach.

Niedaleko kryptoportyka znajduje się słynna Kaplica Grecka, zwana tak ze względu na obecność graffiti w języku greckim. Przedstawione są tu historie z cyklu proroka Daniela; zwłaszcza wzdłuż ścian po prawej i lewej stronie dominują malowidła przedstawiające historię Zuzanny i starszych (Dn 13-1).

Hipogea Pryscyliana przez długi czas była wykorzystywana jako wspólnotowe miejsce pochówku, aż do lat pobożności i kultu pochowanych tam męczenników i biskupów Rzymu. Świadczą o tym dwie inskrypcje poświęcone trzem męczennikom, odpowiednio Marcellusowi oraz Feliksowi i Filipowi, które nawiązują do interwencji przeprowadzonych przez papieża Damazego (366-384). W VI wieku nazwano katakumby Coemeterium Priscillae ad Sanctum Silvestrum.

Od 1936 do 2023 roku obiektem opiekowały się benedyktynki z Priscilli, a dziś powierzono je stowarzyszeniu Pro Deo et Fratribus – Famiglia di Maria.